Obrońca z wyboru
- oskarżony może ustanowić na każdym etapie postępowania karnego obrońcę (jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba) - art. 83 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks postępowania karnego
- oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców - art. 77 kpk
- obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury (adwokat) - art. 82 kpk
- strona inna niż oskarżony (pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, powód cywilny) może ustanowić pełnomocnika; pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny - art. 87 § 1 kpk, art. 88 kpk
Obrońca z urzędu
- w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę (tzw. obrona obligatoryjna) jeżeli:
- jest nieletni; głuchy, niemy lub niewidomy; zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności - art. 79 § 1 kpk
- wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę - art. 79 § 2 kpk
- przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucano mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności - art. 80 § 1 kpk
- oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może złożyć do sądu wniosek o ustanowienie mu obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Stan ten musi w należyty sposób wykazać (np. poprzez dołączenie do wniosku stosownych dokumentów) - art. 78 § 1 kpk.
Decyzję o ustanowieniu obrońcy z urzędu (lub odmowie) po rozpoznaniu złożonego wniosku, podejmuje w formie zarządzenia prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy (upoważniony sędzia). Wydane zarządzenie nie podlega zaskarżeniu. - Strona postępowania karnego (inna niż oskarżony) może wnosić o ustanowienie pełnomocnika z urzędu we wskazanej powyżej (w pkt b) sytuacji (kiedy nie jest w stanie ponieść kosztów pomocy prawnej bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny) - art. 87 kpk w zw. z art. 88 kpk i art. 78 § 1 kpk.
Decyzję, po rozpatrzeniu wniosku, podejmuje prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy (upoważniony sędzia). Decyzja niezależnie od podjętego rozstrzygnięcia, nie podlega zaskarżeniu.